Người ta thường nói: "Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh." Bánh chưng không chỉ là một món ăn mà còn là một phần của văn hóa Tết người Việt, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính đối với tổ tiên và đất trời.
Trong cuộc sống hiện đại, đặc biệt là ở các thành phố lớn, mọi người thường không có thời gian để tự tay gói bánh chưng, thay vào đó, họ thường mua từ các siêu thị hoặc đặt qua người quen. Tuy nhiên, ở vùng quê hay các tỉnh thành khác, sau khi lễ cúng ông Công ông Táo, mọi người lại bắt đầu chuẩn bị lá dong, lá chuối, gạo nếp, đậu xanh và thịt lợn để gói bánh chưng đón Tết.
Hình ảnh các ông bố cùng nhau chẻ lạt, các bà các mẹ vo gạo và làm nhân bánh, cả gia đình ngồi lại gói bánh là kỷ niệm khó quên trong lòng mỗi người.
Từ miền Bắc đến miền Nam, chiếc bánh chưng có sự khác biệt về kiểu dáng, nguyên liệu và hương vị.
Bánh chưng miền Bắc
Chiếc bánh chưng miền Bắc có hình dạng vuông vức, màu xanh mướt mắt của lá dong cầu kỳ được lựa chọn và nguyên liệu từ gạo nếp và đỗ xanh. Để bánh ngon, nguyên liệu phải được chuẩn bị kỹ càng như gạo ngâm từ lâu, đậu xanh chín, thịt lợn nạc, bì, mỡ được ướp đủ gia vị; và sau khi gói xong, bánh phải luộc ngay để giữ được màu xanh thật đẹp.
Hình ảnh bánh chưng miền Bắc có hình dạng vuông vức
Lúc gói bánh, nguyên tắc "đỗ trong gạo, gạo trong lá" là quan trọng để có được chiếc bánh vuông đẹp và chặt tay mà không cần dùng đến ép. Cắt bánh, nhân đỗ và thịt nạc phải cân đối ở mỗi miếng bánh.
Bánh chưng miền Nam
Khác với miền Bắc, người miền Nam có kiểu gói bánh chưng riêng. Bánh chưng miền Nam được gọi là bánh tét, vì vậy có câu thành ngữ: "Bánh chưng miền Bắc, bánh tét miền Nam." Trong miền Bắc, bánh vuông như trong truyện "Sự tích bánh chưng bánh giầy", còn người miền Nam thường gói bánh theo hình trụ dài.
Bánh chưng miền Nam gói hình trụ dài, được gọi là bánh tét
Bánh tét cũng có nguyên liệu như gạo nếp và đậu xanh, nhưng thịt có thể có hoặc không (người ta không bỏ thịt để bánh lâu hơn và ăn sau Tết). Lá chuối được dùng thay cho lá dong ở miền Nam.
Khi gói bánh, người ta dùng 2-4 chiếc lá chuối xếp dọc, rải gạo và đậu xanh theo chiều dọc của lá, sau đó bó chặt bằng lạt. Bánh tét miền Nam cũng có nhiều loại khác nhau như bánh tét chay, bánh tét không nhân, bánh tét ngọt...
Bánh chưng miền Trung
Ở miền Trung, cả bánh chưng và bánh tét đều được ưa chuộng. Bánh chưng miền Trung thường nhỏ và ít nhân hơn so với bánh chưng miền Bắc. Bánh tét ở miền Trung giống với bánh tét miền Nam, nhưng chỉ được ăn trong gia đình, không dùng làm quà biếu như ở miền Nam vì tên gọi "đòn bánh tét" nghe giống với "đòn roi".
Bánh chưng miền Trung là sự kết hợp của hai miền Bắc và Nam
Ngày nay, với chất lượng cuộc sống ngày một tốt hơn, bánh chưng không chỉ còn là món quà quý chỉ có mỗi dịp Tết mà còn được bày bán khắp mọi nơi, thậm chí cả trong các ngày thường. Dù vậy, khi tiết se lạnh đầu xuân thay thế cho cái rét buốt của mùa đông, mọi người vẫn nhớ nhung và thèm khát một miếng bánh chưng, bởi nó đã trở thành một thói quen và một phần không thể thiếu trong tâm thức của người Việt.
