Trứng cá nóc
Một con cá nóc, được xem là loài động vật có xương sống độc thứ hai trên thế giới sau ếch độc phi tiêu vàng. Các nội tạng như gan và đôi khi cả da của chúng chứa nhiều độc tố. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong nhiều loại cá độc mà chúng ta cần phải đề phòng.
Cá độc: Đa dạng và nguy hiểm
Tổng quan
Cá biển không chỉ là những thực phẩm ngon và giàu chất dinh dưỡng mà còn có thể gây ra nhiều vụ ngộ độc chết người. Thường xuyên, các loại cá biển có trứng và gan chứa chất độc cao nhất. Tuy nhiên, cũng có những loại cá mà thịt và da chứa độc tố cao hơn, chẳng hạn như cá bống vân mây. Cá nóc, một loại cá biển đặc biệt, thậm chí chỉ 100g da của nó cũng có thể giết chết 9 - 10 người. Ngoài ra, còn có một số loại cá thông thường mà chúng ta thường hay ăn cũng chứa độc tố, chẳng hạn như cá trích, cá ngừ, cá chình, cá mòi đường...
Các loại cá độc
Trên thế giới đã xác định hơn 80 loại cá nóc, riêng tại Việt Nam có 4 họ, 12 giống và 66 loài, trong đó có khoảng 40 loài có khả năng gây độc tố. Phần lớn những loài thường gây độc tố thuộc họ Tetraodontidae. Khi môi trường ô nhiễm nặng, những loài cá nóc này dễ bị nhiễm độc. Các loài cá nóc sống ở biển Thái Bình Dương được coi là nguy hiểm. Còn cá nóc ở biển Đại Tây Dương thì ít nguy hiểm hơn, nhưng vẫn gây chết người. Trong số 40 loài cá nóc biển ở Việt Nam, đã phân tích độc tố trên 35 loài cá nóc, có 14 loài chưa phát hiện độc và 21 loài chứa độc với mức độ khác nhau. Trong số 21 loài có độc, có 10 loài có độc tính mạnh, 7 loài có độc tính trung bình và 4 loài có độc tính nhẹ.
Có 10 loài cá nóc có độc tố mạnh như cá nóc chấm cam, cá nóc vằn mắt, cá nóc tro, cá nóc đuôi vằn đen, cá nóc dẹt, cá nóc răng mỏ chim, cá nóc vằn, cá nóc đầu thỏ chấm tròn, cá nóc chuột vân bụng, cá nóc chấm đen. Ngoài ra, còn có 14 loài chưa phát hiện độc như cá nóc nhím chấm đen, cá nóc sừng đuôi dài, cá nóc hòm tròn lưng, cá nóc chóp... Tại Việt Nam, có 22 loài cá có độc dọc bờ biển và hai loài cá nóc nước ngọt mới được phát hiện ở một số tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long là cá nóc chấm xanh và cá nóc mắt đỏ.
Các vị trí chứa chất độc của cá
Ngoại tiết
Những con cá có các tuyến tiết chất độc thường có ống dẫn ra các gai ở vây. Chúng sống cả ở ngoài khơi và gần bờ biển, có màu sắc phù hợp với môi trường sống như cá mập, cá nhám, cá mập hổ, cá nhám gai, cá ngát, cá ngạnh, cá bò, cá đuối... Chúng có nhiều gai độc ở trên vây lưng, vây bụng, vây hậu môn và vây đuôi, cùng với bộ răng chắc khỏe. Chất độc vào cơ thể con người sẽ tác động lên hệ thần kinh và hệ tim mạch, gây liệt cơ và giảm huyết áp. Chất độc tiết ra từ các gai lưng không độc bằng chất độc tiết ra từ gai ở mang cá.
Gai bảo vệ
Cá độc có chất độc ở gai bảo vệ, với nhiều loại cá có gai nhọn, sắc ở vây lưng, vây bụng, ngực và mang. Một số loại cá sống ở nước ngọt như cá mó có trên vây lưng 12 chiếc gai không bằng nhau, trong đó gai thứ 4, 5 và 6 dài hơn. Khi bị gai cá này đâm vào cơ thể, vùng bị đâm sẽ sưng tấy, có mủ và đau nhức, và toàn thân sẽ sốt. Biến chứng sẽ nguy hiểm khi có các chất độc và dịch nhày do cơ thể cá tiết ra qua chỗ gai đâm và thấm vào trong cơ thể.
Trứng cá
Nhiều loại cá trong trứng và nội tạng gan, mật chứa chất độc do chúng ăn phải. Ví dụ, cá trứch có gai mềm dài ở vây lưng hoặc lườn rất thẳng. Cá này có thể chứa chất độc ở các cơ quan sinh dục, vì vậy cần tránh ăn cá này vào mùa sinh sản. Hơn nữa, một số loại cá có chất độc ở bộ phận sinh dục như cá nóc báo, cá nóc nhím, cá bẹ, cá trích, cá chình, cá mòi đường. Chất độc của trứng cá nóc và cá nhám rất bền vững với nhiệt độ và các hóa chất. Việt Nam đã ghi nhận nhiều trường hợp ngộ độc nặng do ăn trứng cá nóc, thậm chí cả gia đình có thể chết. Các chất độc của trứng cũng có khả năng lưu thông trong máu cá, vì vậy huyết thanh của máu cá cũng rất độc.
Nội tạng
Cá nóc mắt đỏ, còn được gọi là cá nóc mít, là một loại cá nóc nước ngọt sống ở những vùng có dòng chảy. Độc tố của cá nóc này đã được xác định là tetrodotoxin, tương tự như cá nóc biển và một số loài sinh vật độc khác. Vì kích cỡ nhỏ nên người dân thường ăn toàn bộ cơ thể cá nóc mít, làm tăng khả năng ngộ độc (độc tố nhiều nhất ở cơ quan sinh dục và gan), có thể gây tử vong.
Ký sinh
Cá độc do vi sinh vật ký sinh không tiết ra chất độc, nhưng các con vật ký sinh trên nó lại có chất độc, ví dụ như trên thân cá tầm, cá hồi thì thường có loại vi khuẩn Clostridium botulinum. Điều nguy hiểm là chúng không thể phân biệt được với các con cá khác, trong khi ngộ độc botulinum thường gây chết người. Đặc biệt, cá ở vùng nhiệt đới rất dễ bị các vi sinh vật xâm nhập và sống nhờ trên dịch nhờn do cá tiết ra. Vi sinh vật sẽ phát triển mạnh khi cá chết và cũng là giai đoạn cá tiết ra nhiều dịch nhờn nhất. Vì vậy, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm khi chế biến cá biển càng phải chú ý, đặc biệt khi ăn cá sống.
Phòng tránh cá độc
Để tránh bị ngộ độc từ cá độc, chúng ta cần nhận biết loại cá trước khi chế biến kỹ. Nếu không quen biết với loại cá đó, cần phải loại bỏ hoàn toàn các cơ quan nội tạng. Đồng thời, không nên để lại những con cá độc để động vật khác ăn phải. Nếu có dấu hiệu bị ngộ độc, phải nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện để được cứu chữa. Trong thời gian chờ chuyển đến cơ sở y tế, cần phải gây nôn để loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể.
Ở Việt Nam, 85% số vụ ngộ độc do cá nóc đã gây ra làm chết người. Triệu chứng ban đầu khi ngộ độc thường là tê môi và đầu lưỡi, sau đó lan dần đến tay chân, rồi đau đầu, đau bụng, nhức mỏi toàn thân, nôn mửa dữ dội, khó thở, tím tái, tiếp đến là hôn mê và tim chỉ còn đập trong chốc lát. Hiện tại, chưa có thuốc giải độc cho sự ngộ độc cá độc, thông thường người ta áp dụng phương pháp rửa dạ dày bằng than hoạt tính để loại bỏ dư lượng độc tố và truyền dịch vào tĩnh mạch.
Tham khảo:
Một con cá nóc
Đừng coi nhẹ nguy hiểm mà cá độc có thể mang lại. Hãy đề cao sự cảnh giác và lựa chọn thực phẩm an toàn cho sức khỏe của bạn và gia đình!
