Hạt đười ươi, được biết đến với nhiều tên gọi như cây đại hải tử, lười ươi, là một loại hạt quý giá của cây đười ươi. Không chỉ là một thức uống giải khát trong những ngày hè nóng bức, hạt đười ươi còn có công dụng như một loại thuốc nam, giúp cải thiện viêm họng mãn tính, viêm đường tiết niệu, hoặc gai cột sống.
I. Mô tả hạt đười ươi
Đặc điểm thực vật
Hạt đười ươi có hình dạng bầu dục, kích thước to cỡ vài cm. Bề mặt hạt có cấu trúc sần sùi và có màu nâu hơi vàng.
Phân loại
- Hạt đười ươi bay trâu: Loại hạt này có nguồn gốc từ miền Trung, chủ yếu ở Quảng Nam. Có thể nhận biết qua kích thước hạt to và dài. Khi chín rụng, hạt có màu đỏ ngà, giống màu cánh gián. Đây là loại hạt ít thấy và không có số lượng lớn hàng năm.
- Hạt đười ươi bay sẻ: Loại hạt này phổ biến ở khu vực miền Nam, đặc biệt là Cát Tiên - Đồng Nai. Hạt đười ươi bay sẻ có kích thước nhỏ hơn đười ươi bay trâu. Khi chín rụng, hạt có màu vàng tươi đến ngà vàng. Vỏ hạt mỏng, mở nhanh.
Phân bố
Cây đười ươi thường được trồng ở các tỉnh thuộc miền Nam Bộ như Đồng Nai, Vũng Tàu,... Ngoài ra, loại cây này cũng được trồng nhiều ở các tỉnh Tây Nguyên như Kon Tum, Lâm Đồng, Gia Lai.
Thu hái, chế biến và bảo quản
- Thu hái: Thu hoạch hạt đười ươi bắt đầu từ tháng 6, khi quả chín. Thời gian thu hái kéo dài từ tháng 7 đến tháng 8.
- Chế biến: Hạt đười ươi sau khi thu hoạch được phơi khô.
- Bảo quản: Bảo quản ở nhiệt độ phòng, tránh ánh sáng và ẩm ướt.
Thành phần hóa học
Hạt đười ươi chứa tinh bột, chất béo, đường, tanin, chất nhầy và chất đắng. Nghiên cứu đã phát hiện trong hạt đười ươi các hoạt chất như Bassorin, Galactose, Arabinose và Pentose.
Hạt đười ươi bay có nguồn gốc ở các tỉnh miền Trung
II. Vị thuốc
Tính vị
Hạt đười ươi có tính mát và vị ngọt nhẹ.
Tác dụng
Theo đông y, hạt đười ươi có tác dụng giải độc, thanh nhiệt và lợi cổ họng. Vì vậy, vị thuốc này thường được sử dụng để điều trị các bệnh như viêm họng mãn tính, viêm họng hạt, chảy máu cam, viêm đường tiết niệu, gai cột sống, táo bón, sỏi thận và làm đẹp da.
Cách dùng và liều lượng
Hạt đười ươi thường được sử dụng dưới dạng ngâm nở. Mỗi lần dùng khoảng 3 - 5 hạt.
III. Bài thuốc chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian
Điều trị chảy máu cam
Trường hợp trẻ em chảy máu cam do nhiệt gây ra, có thể dùng 5 hạt đười ươi rang vàng, sau đó nấu thành nước. Cho trẻ uống nước này thay nước lọc hàng ngày để làm mát và cải thiện bệnh.
Chữa viêm họng mãn tính, viêm họng hạt
Hạt đười ươi ngâm nở, sau đó thêm một ít đường và ăn. Ẩn hạt đười ươi trong 2 tuần giúp cải thiện viêm họng mãn tính, viêm họng hạt và khắc phục triệu chứng khàn tiếng.
Hạt đười ươi chữa viêm họng mãn tính
Trị cổ họng sưng đau, ho có đờm và viêm đường tiết niệu
Dùng 2 - 5 hạt đười ươi ngâm trong cốc nước nóng trong khoảng 5 phút để hạt nở đều. Sau đó, lấy nhân thịt hạt, pha thêm đường và uống trong ngày.
Điều trị mụn nhọt
Lấy nước ngâm hạt đười ươi trộn với cơm và đắp lên nốt mụn nhọt. Nên đắp mỗi ngày cho đến khi mụn xẹp và biến mất.
Chữa chứng táo bón
Dùng 2 - 3 hạt đười ươi ngâm trong nước nóng để hạt mềm. Sau đó, bóc vỏ và uống vào sáng sớm khi đói.
Điều trị bệnh gai cột sống
Dùng 5 hạt đười ươi rang chín, sau đó ngâm trong 700ml nước sôi để nguội. Khi hạt nở đều, bỏ vỏ và pha thêm đường phèn trước khi uống.
Chữa sỏi thận
- Chuẩn bị: Hạt đười ươi tự chín và rụng, chuối hột rừng có nhiều hột và ngọt.
- Cách làm:
- Thái mỏng chuối hột và phơi khô.
- Rang chín hạt đười ươi.
- Xay thành bột mịn và trộn đều theo tỷ lệ 4 chuối và 1 đười ươi.
- Cách dùng: Mỗi ngày dùng 1 muỗng canh bột hỗn hợp này hòa tan trong cốc nước ấm. Uống 1 muỗng vào buổi sáng và 2 muỗng vào buổi tối sau 21 giờ.
Chú ý: Bài thuốc chữa sỏi thận bằng hạt đười ươi chỉ áp dụng cho những trường hợp sỏi thận ở mức độ nhẹ. Trong trường hợp sỏi có kích thước lớn, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để điều trị bằng các phương pháp y khoa.
IV. Lưu ý khi dùng hạt đười ươi
Trong quá trình sử dụng hạt đười ươi để cải thiện sức khỏe, cần lưu ý những điều sau:
- Không nên ăn hạt đười ươi khô, vì khi vào cơ thể, nguyên liệu sẽ hấp thu nước và gây tắc nghẽn ruột.
- Người mắc bệnh tiêu hóa hoặc có vấn đề về hệ tiêu hóa nên hạn chế sử dụng hạt đười ươi.
- Dùng đúng liều lượng, không lạm dụng để tránh tác dụng phụ như buồn nôn, ho có đờm hoặc nước đờm trắng.
- Không ngâm quá nhiều hạt đười ươi để dùng dần. Nên ngâm và dùng ngay để tránh mất chất và tránh sự nhiễm khuẩn.
- Lựa chọn hạt đười ươi có nguồn gốc rõ ràng, không chứa chất bảo quản hoặc tẩm chất tẩy rửa.
Hạt đười ươi giúp cải thiện sức khỏe và hỗ trợ điều trị bệnh, tuy nhiên, trước khi sử dụng, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để tránh những tác động không mong muốn.
