Giới thiệu:
Xuyên tâm thất, hay còn gọi là sâm tam thất, là một loại thảo dược quý giá được sử dụng trong y học cổ truyền từ hàng trăm năm nay. Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá cây xuyên tâm thất, từ nguồn gốc, đặc điểm, cách trồng trọt và thu hoạch, cho đến những công dụng tuyệt vời của nó đối với sức khỏe con người. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về thành phần hóa học, tác dụng dược lý, cũng như những nghiên cứu khoa học đã được thực hiện trên loài cây này. Không chỉ dừng lại ở đó, bài viết còn cung cấp những thông tin hữu ích về liều lượng sử dụng và cách phân biệt tam thất chất lượng, giúp bạn tận dụng tối đa lợi ích mà loại thảo dược này mang lại. Hãy cùng bắt đầu hành trình khám phá sức mạnh bí ẩn của cây xuyên tâm thất!
Tam Thất: Mọi Điều Bạn Cần Biết
Nguồn gốc và đặc điểm
Cây xuyên tâm thất (tên khoa học Panax pseudo-ginseng) thuộc họ Ngũ gia bì (Araliaceae). Cái tên "kim bất hoán" (vàng không đổi) đã nói lên giá trị quý báu của nó. Có nhiều cách giải thích về cái tên "tam thất". Có người cho rằng cây có 3 lá bên trái và 4 lá bên phải. Một số khác lại liên hệ đến thời gian sinh trưởng: 3 năm ra hoa và 7 năm cho thu hoạch rễ. Cũng có ý kiến cho rằng tên gọi này xuất phát từ số lượng lá chét, từ 3 đến 7 lá.
Là một loại cây thảo sống lâu năm, tam thất có lá mọc vòng 3-4 lá một, mỗi cuống lá mang 3-7 lá chét hình mác với mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa tam thất mọc thành cụm hình tán, có cả hoa đơn tính và lưỡng tính. Quả mọng hình thận, khi chín chuyển sang màu đỏ, chứa hai hạt hình cầu.
Phân bố, trồng trọt và thu hoạch
Tam thất được trồng ở các vùng núi cao từ 1.200-1.500m, chủ yếu ở các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Cao Bằng. Cây ưa nơi đất tốt, được chăm sóc kỹ lưỡng, che nắng, chắn gió và bảo vệ khỏi chuột, sóc. Việc chọn giống, gieo hạt, chăm sóc cây con đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn. Sau 3-7 năm, rễ tam thất mới được thu hoạch. Rễ càng lâu năm thì càng to và chất lượng càng cao. Sau khi thu hoạch, rễ được rửa sạch, cắt bỏ rễ con, phơi và vò nhiều lần cho đến khi khô hẳn.
Các loại tam thất dựa trên trọng lượng củ
- Loại 1: 105-130 củ/kg
- Loại 2: 160-220 củ/kg
- Loại 3: 240-260 củ/kg
Ngoài Việt Nam, Trung Quốc cũng là một quốc gia trồng nhiều tam thất, đặc biệt là ở Vân Nam.
Thành Phần Hóa Học và Tác Dụng Dược Lý
Thành phần hóa học
Từ những năm 1937-1941, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy trong tam thất các saponin như Arasaponin A và B. Các nghiên cứu sau này cũng đã phân lập được thêm nhiều saponin khác, góp phần lý giải tác dụng dược lý đa dạng của loại cây này. (Theo Nghiên cứu về cây thuốc Việt Nam, GS.TS. Phạm Thanh Kỳ, NXB Y Học 2002).
Tác dụng dược lý
Theo nghiên cứu của Đoàn Thị Nhu và cộng sự (Thông báo Dược liệu, 1977), tam thất có tác dụng tăng cường sức đề kháng, khả năng hoạt động, và chống lại một số yếu tố độc hại. Đặc biệt, tam thất có tác dụng cầm máu, tiêu sưng, giảm đau, khác với nhân sâm ở chỗ không gây tăng huyết áp. Mặc dù có tác dụng hướng sinh dục trên chuột cái, nhưng với liều lượng thông thường, tam thất không gây ảnh hưởng đến nội tiết tố ở chuột đực. (Theo Dược điển Việt Nam V, Bộ Y Tế 2017).
Công Dụng và Liều Dùng
Tam thất có vị ngọt, hơi đắng, tính ôn, tác động vào kinh can và vị. Nó được sử dụng để cầm máu, tiêu sưng, giảm đau trong các trường hợp như thổ huyết, chảy máu cam, chấn thương, ung nhọt. Liều dùng thông thường là 4-8g/ngày, dưới dạng thuốc sắc hoặc bột. Ở một số nơi, tam thất được xem như một vị thuốc bổ quý, có thể thay thế nhân sâm.
Lời kết
Cây xuyên tâm thất thực sự là một món quà quý giá từ thiên nhiên. Tuy nhiên, để sử dụng tam thất một cách an toàn và hiệu quả, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc các chuyên gia y tế. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về cây xuyên tâm thất.
