Cây ngái, còn được gọi là cây sung dại hay cây sung ngái, đã được sử dụng từ lâu trong điều trị các bệnh lý như trĩ, sỏi thận, phong thấp, đau nhức xương, kiết lỵ,... Tuy nhiên, hiếm ai thực sự hiểu về đặc điểm và cách sử dụng của loại cây này. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc tìm hiểu chi tiết về hình dạng, phân bố, công dụng cũng như các bài thuốc chữa bệnh hiệu quả và đảm bảo an toàn nhất.
Tổng quan về cây ngái
Cây ngái, còn được gọi là cây sung dại, cây sung ngái, được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau trong dân gian. Loại cây này có danh pháp khoa học là Ficus Hispida L.f, thuộc họ dâu tằm Moraceae. Ngoài các tên gọi thông thường, ở mỗi dân tộc lại có tên riêng cho cây ngái như may mọt (tiếng Tày), Chị cu điăng (tiếng Dao), Loong tốt (tiếng người Cadong),...
Đặc điểm hình dạng cây ngái
Cây ngái rất dễ nhầm lẫn với cây sung hoặc cây vả. Tuy nhiên, bạn có thể dễ dàng nhận biết loại cây này thông qua các đặc điểm như sau:
- Thân cây: Ngái là loài thân gỗ, bên trong rỗng. Thân cây có độ cao từ 5 - 7m, phân nhiều cành nhánh đối xứng nhau. Cành ngái non khá mềm, bên ngoài được phủ 1 lớp lông màu nâu hơi nhám. Đến khi cành trưởng thành sẽ mất dần lớp lông, nhẵn hơn và cứng cáp hợp. Khi bẻ ngang cành sẽ có xuất hiện mủ trắng.
- Lá cây: Lá ngái có hình bầu dục, chóp nhọn, mép hình răng cưa, màu xanh, có nhiều lông nhám ở cả 2 mặt nên khi sờ có cảm giác thô ráp. Lá có bản to gấp 3 lần lá sung, phiến dài từ 15 - 30cm.
- Hoa: Hoa cây ngái thường nở từ tháng 1 đến tháng 4, mọc tập trung thành chùm ở đoạn gốc cây hoặc các cành già. Hoa đực sẽ nằm ở đỉnh chùm, hoa cái chứa bầu được bao bọc bởi đài hoa và lông mềm, phía trong có vòi.
- Quả ngái: Mùa quả ngái kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10. Quả có hình cầu, phần núm dạng bẹt và cuống nhọn. Quả ngái có màu xanh bóng, trên một số quả có thể chứa đốm trắng. Khi chín quả sẽ chuyển dần sang màu vàng và rụng đi.
Phân bố
Cây ngái sống tại vùng khí hậu nhiệt đới và có khả năng chịu hạn rất tốt. Tuy nhiên, trong tự nhiên, cây ngái cũng được tìm thấy tại vùng đất gần nguồn nước như sông suối. Hiện nay, cây ngái được phân bố tại nhiều quốc gia như Trung Quốc, Lào, Malaysia, Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây ngái tập trung chủ yếu tại các tỉnh Hải Dương, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Hưng Yên, Nghệ An.
Thu hoạch và sơ chế
Lá và rễ cây ngái có thể thu hoạch quanh năm, hoa thì nở từ tháng 1 đến tháng 4, sau đó là mùa quả từ tháng 5 đến tháng 10. Tùy theo nhu cầu sử dụng, người dùng sẽ thu hoạch cây vào thời điểm thích hợp nhất. Đối với từng bộ phận của cây ngái, chúng ta sẽ có phương pháp sơ chế riêng:
- Lá cây: Chọn lá trưởng thành, không quá già. Sau khi thu hoạch về, rửa sạch lá, loại bỏ lá sâu, héo rồi đem sao vàng hoặc phơi khô.
- Búp lá non: Thường được sử dụng trực tiếp khi còn tươi.
- Vỏ thân cây: Thu hoạch vào mùa xuân để có nhiều nhựa, giúp quá trình bóc tách dễ dàng hơn. Vỏ cây sau khi thu hoạch sẽ cạo sạch lớp vỏ ngoài, ngâm nước vo gạo khoảng 2 tiếng. Tiếp theo, cắt lát rồi đem sấy khô hoặc phơi nắng.
- Rễ cây: Rửa rễ trôi đất cát rồi đem phơi khô hoặc sấy.
- Quả cây: Có thể ngâm rượu hoặc đem phơi sấy khô làm thuốc.
Công dụng của cây ngái đối với sức khỏe
Cây ngái có nhiều tác dụng chữa bệnh và cải thiện sức khỏe. Theo Đông y, cây ngái có tính mát, vị đắng, mang tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu tích, hóa đờm, trừ thấp. Các nghiên cứu Y học hiện đại cũng đã phát hiện trong dược liệu này nhiều hợp chất tốt, giúp hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý như sau:
- Chữa tiêu chảy: Chiết xuất Methanol trong lá ngái có tác dụng giảm hoạt động của nhu động dạ dày và ruột, giảm tình trạng tiêu chảy, kiết ly.
- Chữa bệnh trĩ: Các hoạt chất tiêu viêm, giảm sưng trong cây sung ngái có tác dụng hỗ trợ điều trị trĩ nội, trĩ ngoại hiệu quả.
- Chữa sỏi thận: Cây ngái cũng được áp dụng trong điều trị sỏi thận. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ có tác dụng trong trường hợp sỏi nhỏ, ít sỏi. Nếu bệnh ở giai đoạn nặng, cần can thiệp điều trị bằng phương pháp công nghệ cao.
- Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Trong bỏ thân cây sung ngái có chứa hoạt chất Ficus Hispida hỗ trợ tăng glycogenesis, nhờ đó tăng hấp thụ Glucose ngoại biên, giúp ổn định đường huyết, ngăn ngừa bệnh tiểu đường.
- Bảo vệ gan: Lá ngái có chứa nhiều hoạt chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây độc, ngăn ngừa nhiễm độc gan, suy giảm chức năng gan, ung thư gan.
- Cùng với đó, ngái còn được sử dụng trong điều trị các bệnh khác như đau nhức xương khớp, phù nề, mụn nhọt, mụn đầu đinh, thanh lọc cơ thể, trị tắc sữa và kích thích tiết sữa ở phụ nữ sau sinh.
Tổng hợp bài thuốc trị bệnh với cây ngái
Không thể phủ nhận công dụng của cây ngái, tuy nhiên nếu được kết hợp cùng một số dược liệu khác sẽ giúp phát huy công dụng hiệu quả hơn. Dưới đây là một số bài thuốc trị bệnh với cây ngái chuẩn Y học cổ truyền:
- Bài thuốc chữa phù thũng:
- Nguyên liệu: Vỏ thân cây ngái 50g, lá sung 30g, mã đề 30g, bồ hóng một thìa.
- Cách thực hiện: Ngâm thân cây ngái với nước vo gạo trong 2 tiếng, sau đó vớt ra, thái nhỏ, phơi khô và sao vàng. Cho vào nồi cùng các nguyên liệu khác, sắc với 400ml nước. Đợi nước sôi, cạn còn 100ml thì tắt bếp, rót nước thuốc ra cốc, chia 2 lần uống trong ngày.
- Bài thuốc chữa tiêu chảy do ngộ độc thức ăn:
- Nguyên liệu: 30g vỏ thân cây ngái, 20g rễ cây sống rắn, 20g rễ màng tang.
- Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu, cắt thành khúc nhỏ rồi phơi khô, sao vàng. Sắc cùng 500ml nước. Sử dụng ngay khi nước còn ấm.
- Bài thuốc chữa đau lưng, nhức xương:
- Nguyên liệu: 50g rễ ngái, 50g rễ cỏ xước, 30g dây đau xương, 30g rễ si.
- Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu, sắc cùng 500ml nước. Sau khi nước sôi, cạn còn 300ml thì tắt bếp và rót ra cốc. Uống ngay khi nước còn ấm.
- Bài thuốc sử dụng cây ngái chữa bệnh trĩ:
- Nguyên liệu: 50g lá ngái hoặc vỏ thân cây.
- Cách thực hiện: Phơi khô, sao vàng và hạ thổ. Sắc với 1 lít nước, chắt nước sau khi cạn còn 300ml và uống khi còn ấm.
- Bài thuốc chữa bí tiểu tiện do nhiệt:
- Nguyên liệu: 50g rễ cây ngái, 50g thổ phục linh, 30g rễ cối xay, 20g mã đề, 20g cỏ xước.
- Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu, sắc cùng 500ml nước. Sau khi nước sôi thì tắt bếp, rót nước ra cốc và uống trong ngày.
- Bài thuốc chữa sỏi thận:
- Nguyên liệu: 30g quả ngái chín vàng.
- Cách thực hiện: Phơi khô quả ngái, sắc cùng 500ml nước. Sau khi nước sôi, cạn còn 300ml thì tắt bếp và rót ra cốc. Uống trong ngày.
- Chữa mụn đầu đinh:
- Nguyên liệu: Chồi ngái non.
- Cách thực hiện: Rửa sạch lá chồi, ngâm với nước muối sau đó giã nát hoặc xay nhuyễn. Vệ sinh vùng da bị mụn đầu đinh thật sạch, sau đó lau khô và đắp bã chồi ngái lên. Rửa sạch với nước sau khoảng 30 phút. Thực hiện mỗi ngày 2 lần sáng và tối đến khi mụn tiêu hoàn toàn.
Một số câu hỏi liên quan đến cây ngái
Thông tin về cây ngái nhận được rất nhiều sự quan tâm từ người dùng. Dưới đây là một số câu hỏi phổ biến:
- Cây ngái có độc không? Cây ngái không độc, tuy nhiên quả và vỏ cây ngái khi còn xanh có chứa nhựa độc. Trước khi sử dụng, cần ngâm dược liệu trong nước vo gạo qua đêm để loại bỏ hoàn toàn độc tố.
- Quả cây ngái có ăn được không? Quả ngái khi xanh có chứa nhựa độc, không thể ăn được. Tuy nhiên, khi quả chín, bạn có thể ăn trực tiếp hoặc chế biến thành mứt rất ngon.
- Có thai dùng được cây ngái không? Phụ nữ có thai và phụ nữ đang trong thời kỳ cho con bú không nên dùng ngái.
- Liều lượng sử dụng mỗi ngày bao nhiêu? Mỗi ngày nên sử dụng cây ngái với liều lượng tối đa 50g, tránh lạm dụng.
Giá bán cây ngái và nơi mua
Nếu bạn muốn mua cây ngái, có thể đến các cửa hàng bán thảo dược hoặc mua trực tuyến trên các website, diễn đàn về thảo dược. Để đảm bảo chất lượng và an toàn, hãy chọn đơn vị cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Hiện nay, giá cây ngái dao động từ 160,000 - 190,000 VNĐ/kg.
Lưu ý khi sử dụng cây ngái trị bệnh
- Vỏ ngái và quả ngái có chứa chất dễ gây ngộ độc, cần ngâm dược liệu trong nước vo gạo trước khi sử dụng để khử bỏ hoàn toàn độc tố.
- Cần tìm hiểu rõ đặc điểm hình dạng của cây ngái để tránh nhầm lẫn với cây vả hoặc cây sung.
- Các bài thuốc từ cây ngái cần sử dụng trong thời gian dài để phát huy hiệu quả, không nên bỏ dở giữa chừng.
- Cần sử dụng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý sử dụng để tránh gây tổn hại cho sức khỏe.
Cây ngái là một vị thuốc quý, được sử dụng trong nhiều bài thuốc trị bệnh, đem đến hiệu quả tốt. Tuy nhiên, đây chỉ là phương pháp hỗ trợ điều trị và không nên phụ thuộc quá nhiều vào loại dược liệu này. Bạn cần tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để được tư vấn và điều trị phù hợp.
Nguồn: Tìm hiểu 7 bài thuốc hiệu quả nhất từ cây ngái